Tarihi milattan önceki yıllara kadar dayanan köklü bir tarihe sahip olmasına rağmen, Başiskele'de günümüze taşınan bina, mekân ve yapılar maalesef çok azdır. Bahçecik, Yeniköy, Yuvacık ve Kullar'da çok az sayıda tarihi ev günümüze ulaşabilmiştir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesinin başlattığı proje kapsamında yıkılmaya yüz tutmuş bazı eski evler aslına uygun olarak yeniden yapılmaya başlanmıştır.
Bithynia Yüksek Okulu (Amerikan Koleji)
Eski Bahçecikte yoğun olarak bulunan okul binalarından günümüze sadece Bithynia Yüksek Okulu (Amerikan Koleji) binalarından biri gelebilmiştir.
Ermenileri Protestanlaştırmak için açılan okullardan biriydi. Amerikalılar, büyük çoğunluğu Gregoryen yani Ermeni ulusal mezhebinden olan Bardızag'lı Ermeniler için 1856'da bir Protestan Kilisesi açmışlardır. Board Misyoner Heyetince özel görevli olarak buraya tayin edilen Rahip Justin W. Parsons, 1860'larda Bardızag'a varır varmaz iyi eğitime susamış insanlar arasında eğitim yoluyla Protestanlığı yaymak amacıyla yatılı bir kız koleji için kolları sıvamıştır.
Bu sıralarda komşu Armaş (Akmeşe) ruhani bir merkez olarak Gregoryan Ermeni kültürüyle gelişimini biraz da Bardızag'la rekabet halinde sürdürüyordu. 1872'de her iki beldede iki ayrı yüksekokul açıldı. İlki Armaş'ta açılan Gregoryen Yatılı Erkek Okulu'ydu. Peşinden Rahip Parsons'ın Bardızag'taki Gharevlek Ailesi'nden kiraladığı evde Amerikan Yatılı Kız Okulu açıldı.
Bardızag'taki okul Armaş'takinin aksine daha modern ve daha hayata yöneliktir. Bahçecikteki Ermeni kız öğrencilerine okuma-yazma, aritmetik ve gündelik yaşama ait pratik bilgiler öğretmeyi amaçlayan bu okul Laura Farnham adlı bir genç öğretmenin öğretim kadrosuna katılmasıyla birlikte İngilizce, Ermenice, matematik, coğrafya, genel tarih, müzik, beden eğitimi gibi dersler de verilmeye başlanmıştır. Böylece okuldaki kız öğrenci mevcudu 5 (yy) ulaşmıştır. 1879'da okulun erkek bölümü de açılmış ve okulun mevcudu 140'a çıkmıştır. 1912 yılı itibariyle okulda 225 öğrenci eğitim görmektedir.
1898 yılında okul tam teşekküllü bir kampüs haline gelmiş, okula beş yeni ek bina yapılmıştır. Bunlar kreş, bebek bakım evi, ilkokul, yetim evi ve meslek okulu binalarıdır. Meslek okulunda marangozluk, demircilik, ayakkabıcılık, ciltçilik, tenekecilik ve terzilik atölyeleri vardır. Kampüste tüm bunlara ek olarak okula ait sarnıç, çamaşırhane, kitaplık ve matbaada bulunmaktadır.
Bahçecik Osmanlı Çeşmesi
Bahçecik Merkez camisinin hemen yanı başında bulunan OsmanlI'dan kalma tarihi çeşme restore edilerek yeniden yapılmıştır. Ancak çeşmenin üzerindeki yazıların savaş sırasında düşman tarafına geçen Ermeni ve Rumlar ta rafından kazındığı söylenmektedir.
Servetiye Müzesi
Servetiye Cami Köyü merkezinde bulunan müzenin önünde Tek Kurşun Anıtı yer almaktadır. İkiye ayrılmış bir mermi çekirdeği görünümündeki anıtın iç kısmındaki çifte kitabede Kurtuluş Savaşı'ndaki yöresel olaylar ile Servetiye Cephesi'nde yer alan isimler sıralanmaktadır. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından 2012'de yaptırılan iki katlı müze, aynı zamanda köy konağı olarak da kullanılmaktadır. Zemin üzerine bir kat olan yapı 207 metrekare kullanım alanına sahiptir. Yapının zemin katında giriş terası, müze odası, konuk odası, mutfak ve ıslak zeminler; ikinci katında ise muhtarlık, çok amaçlı toplantı odası ve sofa bölümü yer almaktadır.
Müzenin inşaat sistemi betonarme karkas sistem şeklinde yapılmış olup müze köydeki evlerin özgün dokusuna uygun inşa edilmiştir. Bu çalışma için zemin kat dış cephe kaplaması olarak kayrak taşı, birinci katta ise ahşap yalı baskı kaplama gerçekleştirilmiştir. Müzede ahşap payandalar, ahşap söveler ve giyotin pencereler göze çarpmaktadır.
Müzede Kurtuluş Savaşı'na ait silahlar ve aletler, yöresel kültüre ait eşyalar, yazılı ve görsel ürünler ile muhtelif malzemeler sahiplerinin isimleriyle birlikte sergilenmektedir. Haftanın her günü 09:00-17:00 saatleri arasında açık olan Servetiye Müzesi, her mevsim ziyarete uygundur.
Servetiye Cephesinin bu kahramanca savunmasını anılarda canlı tutmak amacıyla Kocaeli Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde Başiskele Belediyesi ve Kaymakamlığı'nın katkılarıyla Servetiye Cami köyüne bir anıt ve köy konağı yapılmıştır. Her yıl Temmuz ayının ilk haftasında bu alanda anma törenleri düzenlenmektedir.
Servetiye Cephesi ve Anma Törenleri
Kocaeli bölgesi, Mondros mütarekesinin imzalanmasından (Kasım 1918) hemen sonra 20 Kasım 1918 tarihinde İzmit Körfezine giren İngiliz ve Yunan kuvvetleri 2 yıl 7 ay süreyle Kocaeli’yi işgal etmişlerdir. Bu işgale karşı yurdumuzun her köşesinde olduğu gibi, bölgemizde de direniş başlatılmıştır. Bu direnişler Körfezin kuzeyinde, güneyinde ve doğusunda baş göstermiştir. İzmit Körfezi çevresinde yoğunlaşan bu direnişler neticesinde açılan cephelerden biri de Servetiye Cephesi'dir. Bu Cephe; 1920 ve 21 yıllarındaki Millî Mücadele sırasında Bahçecik'te konuşlanan Yunan ve İngiliz kuvvetlerine karşı Servetiye ve arkası Türk köylerinin mevzi hatları olarak kazılmıştır.
Bu cephede çarpışan milisler, İngiliz ve Yunan birliklerinin Bahçecik-Yuvacık tepelerini aşarak Sakarya Ovasına geçmesini engellemiş, Türk Ordu'sunun Sakarya Meydan Savaşını kazanmasında önemli rol oynamıştı. Düşman kuvvetleri, İzmit Körfezinde konuşlanan Kılkış ve Avarof zırhlı gemilerinden atılan 305 ve 170 mm'lik toplarla buradaki mevzileri sık sık döverek Servetiye Cephesindeki milisleri dize getirmeyi denediyse de kahraman milislerin savunmasını kırmayı başaramamıştır.
İşgale karşı Cemal Bey'in Gökbayrak, Kara Fatma, Zobuoğlu Haşan Bey ve Servetiye Müfrezelerinin oluşturduğu milli kuvvetler ilk direnişi başlatmışlardır. Yöredeki bu direnişine Servetiye karşı, Servetiye Camii, Kazandere, Aksığın, Tepecik, Serindere, Camidüzü Köyleri de katılarak ünlü "Servetiye Cephesini" oluşturmuşlardır. Yaşları 17 ile 60 arasında değişen ve 145 kişiden oluşan bu milis müfrezesi, Bahçecikte bulunan Yunan işgal Kuvvetlerinin saldırılarına karşı güçlü bir savunma hattı oluşturmuştu.
Buna karşılık Bahçecik ile Yeniköy'ü merkez edinen İngiliz ve Yunan kuvvetleri 1500 kişiden müteşekkildi. İlave olarak; Rum-Ermeni çetelerinin yüzlerce milisi, bir Yunan dağ topçu grubu, dört İngiliz savaş uçağı ve Seymen'de de bir Yunan zırhlı gemisi (Kılkış) bulunmaktaydı.
Ağustos 1920 ortalarından Haziran 1921 sonuna değin 10-11 ay boyunca Servetiye Cephesi, 7-8 defa gerçekleşen düşman saldırısına direnmiştir. Kocaeli'nde Yunanlılara karşı "ilk kurşun" Servetiye Cephesi mevzilerinde atılmış, İngiliz tümgenerali aynı cephede öldürülmüş, bir İngiliz uçağı da cepheye yakın bir yerde hasar almıştır.
Servetiye cephe hattı bugünkü Binektaşı mevkii ile Yuvacık arasındaki hattır. Cephenin esas merkezi Bahçecik, Servetiye ve Yuvacık'tan gelen yolların kesiştiği alandır. Siperleri; Başiskele'nin güneyinde, Bahçecik'ten Servetiye Karşı Köyüne giden yolun sol tarafındaki ormanlık alanın içindedir. 60 metre dikey ve sağlı-sollu 30'ar metre de yatay olmak üzere toplam 120 metrelik "T" şeklindeki Siperler, aslının güzergâhında ve doğal örtüdeki ağaçlar kullanılarak hazırlanmıştır.
Servetiye Cephesinin bu kahramanca savunmasını anılarda canlı tutmak amacıyla Kocaeli Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde Başiskele Belediyesi ve Kaymakamlığı'nın katkılarıyla Servetiye Cami köyüne bir anıt ve köy konağı yapılmıştır. Her yıl Temmuz ayının ilk haftasında bu alanda anma törenleri düzenlenmektedir.
Servetiye Taş Köprü
Servetiye Karşı Köyü ve Servetiye Cami Köylerini birbirine bağlayan ve Yuvacık Barajı'na su taşıyan Kirazdere üzerindeki köprünün, 19. yüzyılda Karadenizli ustalardan Mustafa Usta isimli mimar tarafından inşa edildiği tahmin edilmektedir. Osmanlı Dönemi'nden kalma Tarihi Taş Köprü, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İmar Daire Başkanlığı Tarihi Mekânlar ve Kent Estetiği Şube Müdürlüğü tarafından 2012 yılında restore edilmiştir.
Köprü, doğu-batı doğrultulu taş örgü sistemiyle örülmüş tek kemerli bir köprüdür. Uzunluğu 15 metre, genişliği 2 metre, yüksekliği ise 6 metredir. Köprünün batı ayağının kuzey cephesinde yer alan pano içerisinde olduğu tahmin edilen kitabesi ise günümüzde mevcut değildir. Servetiye Taş Köprüsü, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun 25.11.2008 Tarih ve 668 Sayılı kararı ile tescil edilmiştir.
Araç trafiğine kapatılan köprünün orijinal taş yolu, dere ve orman manzarasıyla birlikte ziyaretçilerini beklemektedir.
Kilezdere Kemer Köprü
Günümüzde Başiskele-İzmit ilçe sınırını oluşturan Kumla Deresi üzerinde ve 42 Evler Atık Su Arıtma Tesisi yakınında bulunan; kesme taştan yapılmış beş gözlü köprünün Osmanlı Dönemi'nden kaldığı tahmin edilmektedir. Bu köprü, tarihi Bağdat Yolu üzerinde bulunmaktaydı. Halk arasında "Kemer Köprü" olarak isimlendirilen köprü, 1998 tarihinde" İzmit Kent İçi Dört Hatlı Demiryolu İnşaatı yapımı için "Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu" kararı ile asıl yerinden sökülerek 50 metre aşağıya taşınmış ve yeniden inşa edilmiştir.
Tepecik Köyü Taş Camii
Tepecik köyünde bulunan caminin 1900'lü yıllarda yapıldığı tahmin edilmektedir. Caminin dış duvarları oldukça kalın olup kesme taştan yapılmıştır. Ortalama 137 metrekare kullanım alanına sahiptir. Dış duvarları kesme taştan olup, duvarlarının kalınlığı 67-69 santimetre aralığında değişmektedir. Ahşap sütunlar, ardıç ağaçlarından yapılmış özgün mimari elemanıdır. Merkezi kubbe, ahşap çıtalı tavan ile örtülüdür. Bu caminin tahrip olan minberi ve minaresi ve duvarları yeni 1958 yılında yeniden elden geçirilmiş, kadınlar mahfili ve pencere doğramaları aslına uygun olarak düzenlenmiştir. Tarihi caminin ahşap tavan süslemeleri tamamen el işçiliği ile ahşaptan yapılmıştır. Tavandaki ahşap işlemeler, projeye uygun yapılırken zemin döşemeleri yenilenmiş, taş cepheye derz işlemi uygulanmıştır. Hutbesi orijinal olan cami T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından tarihi eser olarak korumaya alınmıştır.
Cami inşaatında kullanılan taşlar, çevrede yaygın olan kireç taşı olmayıp gözenekli ponza taşını andırmaktadır. Yörede hiç rastlanılmayan bu taşların yakında bulunan bir ocaktan çıkartıldığı, çıkartıldığında yumuşak olan ve sonradan sertleşen bir taş türü olduğu köylülerce ifade edilmiştir.
Ancak, taşın yanardağ cürufuna benzer, gözenekli bir yapısı vardır. Civarda yanardağın varlığı bilinmediğinden cami inşaatında kullanılan bu taşların nereden geldiği araştırmaya değerdir.
Servetiye Karşı Köyü Taş Cami
Servetiye Karşı köyünün merkez camisidir. Osmanlı döneminde bölgedeki taş ocaklarından çıkarılan kara taşlarla yapılmıştır. Üzerindeki mermer levhada 1885 yılında yapıldığı belirtilmektedir.
Depremlerde minaresinin yıkıldığı ve taş duvarların zarar gördüğü bilinmektedir. Çeşitli onarımlar gören caminin taş duvarları yapılan sıvalarla kapatılmıştır. Cami yapımında kullanılan orijinal taşlar, binanın köşelerinde halen görünmektedir. Yıkılan minare köyde yaşayan Salim Usta tarafından 1958 yılında yeniden yapılmıştır. Caminin minberi tahtadan el işçiliği ile yapılmış olup orijinalliğini halen korumaktadır. Depremlerin ardından gördüğü tamirat ve tadilatlardan sonra orijinalliğini kısmen yitiren Servetiye Karşı Köyü Taş Camii hala birçok özelliğini koruyarak köy sakinlerine hizmet etmektedir.
Kesme taş malzemeyle inşa edilen cami Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından orijinaline uygun olarak yeniden restore edilmiştir. İki katlı sade bir mimariye sahiptir. Giriş kapısı sade ve dikdörtgen formdadır. Pencereler; basık kemerli, iç bölümde ahşap sütunlarla desteklenmiştir. Minare, taş malzemeden; yuvarlak biçimli şadırvan, sade bir görünümdedir. Kesme taş malzemesi, ahşap tavan süslemeleri, minber detayları ve şadırvanıyla Karşı Köyü Taş Cami, ait olduğu bölgenin karakteristik mimari özelliklerini taşımaktadır. Caminin minberi, el işçiliğiyle ve tahtadandır, özgün yapısı bozulmamıştır.
Bölgede bulunan tarihi heykel ve para gibi diğer buluntular İzmit ve İstanbul Arkeoloji müzelerinde sergilenmektedir. 2010 yılında kaçak kazı sonucunda yaşanan mezar soygununda ortaya çıkan (Vezirçiftliği mevkii) tarihi mezarlar TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü uzmanlarınca incelenmiş ve bölgenin Roma dönemi Nekropolü (soyluların gömüldüğü özel mezarlar bölgesi) olduğu tespit edilmiştir. Bu bölge ve Paşadağı Kalesi mevkii Bakanlığın talebi doğrultusunda arkeolojik sit alanı olarak belirlenmiş ve koruma altına alınmıştır.
Requıem Anıt Ağacı
18. ve 19. yüzyıllarda yöre halkı, ölülerini mezarlığa defnetmeden önce bu ağacın altına getirir ve ruhları için dua ederdi. Bundan dolayı bu ağaca ağıt anlamına gelen "Requiem" adı verilmiştir. Kılıçarslan Mahallesi'nde (Bahçecik) bulunan anıt ağaç ziyaretçilerini beklemektedir.
Aziz Minas Anıt Ağacı
Günümüzde Soğuksu olarak adlandırılan yerde bulunan Aziz Minas Ağacı, yıldırım düşmesi sonucu yarılmış, ağacın içi zarar görmüş ve günümüze ancak bir parçası intikal edebilmiştir. Osmanlı Dönemi'nde bu anıt ağacın yanında Aziz Minas'ın adını alan bir de şapel bulunmaktaydı. Yörede yaşayan gayrimüslim halk tarafından bu şapel ve anıt ağacın altında bereket ayinleri yapılmaktaydı.
Saltanat Yolu Çınarları
Çuhane-i Hümayun Fabrikası Yolu Çınarları olarak da bilinen, 1844 yılında Sultan Abdülmecit tarafından hizmete açılan ve 1920 yılına kadar hizmet veren Çuha Fabrika-i Hümayununa ulaşan yol üzerinde iki taraflı ve sıkça dikilen çınarlardır. Bugün Çuhane Caddesi olarak bilinen yol üzerinde bulunan çınar ağaçlarının cinsi ülkemizde genel yayılış gösteren Doğu Çınarı'dır. Saltanat yolu çınarları bir asrı aşan bir geçmişe sahiptir. Çapları 80-180 cm arasında değişmektedir. Çınarların önemli bölümü günümüze ulaşamadan yok olmuştur. Günümüze ulaşabilen 100 adet çınar ağacı KTVKYK'nin 18.11.2009 tarih ve 1175 sayılı kararıyla koruma altına alınmıştır.